Powstanie Machabeuszy - Piechota Seleukidów cz. IV - Lekkozbrojni i najemnicy

Kolejną ważną część piechoty w armii seleukidzkiej byli lekkozbrojni, zwani promahoi bądź psiloi.[1] Składali się z łuczników, procarzy i oszczepników, tanich z powodu małej ilości wyposażenia.[2] W trakcie bitwy używano ich do rozpoczynania starcia, prowokowania wroga do ataku i wprowadzania zamieszania w jego szeregach. Wykonywali również rozpoznanie przedpola, wyszukując zasadzki wroga, a także wspierali resztę armii w natarciu.[3] W Dafne pojawił się zaledwie jeden oddział takiej piechoty złożony z Cylicyjczyków.[4] Nie musi to jednak oznaczać braku takowych w tym okresie, bowiem większość lekkozbrojnych dostarczała liczna ludność podbita, głównie ze wschodu, a także najemnicy. Wyróżnili się w czasie szturmowania przełęczy Phormion, zdobywając umocnione pozycje żołnierzy Lagidów.[5] Pod Rafią walczyło ponad dwadzieścia dwa tysiące lekkozbrojnych, którzy stanowili jedną trzecią całości sił piechoty.[6] W bitwie pod Magnezją po stronie syryjskiej stanęło dwadzieścia pięć tysięcy harcowników.[7]

Procarz

Choć podczas powstania Machabeuszy walczyły duże kontyngenty ludności miejscowej mamy problem z identyfikacją lekkozbrojnych. Autorzy Ksiąg Machabejskich najczęściej pomijają ich obecność Z pewnością walczyli pod Elasą. Procarze i łucznicy zajęli pozycje przed  falangą, jednak nie wiemy jak bardzo zaszkodzili swoim ostrzałem rebeliantom. Prawdopodobnie połowa dwudziestotysięcznej armii Bakchidesa składała się właśnie z harcowników.[8] Dzięki opisom bitew możemy jednak dostrzec ich obecność przy okazji wypraw Lizjasza.  Z racji pełnienia przez harcowników roli zwiadowców zapewne byli częścią straży przedniej zdziesiątkowanej pod Bet-Zur oraz Beth-Zacharia. W tej ostatniej prawdopodobnie również zajęli pozycję na górskich zboczach, z których mogli przegnać żydowskich lekkozbrojnych oraz zabezpieczyć flanki maszerującej w dolinie ciężkozbrojnych.[9] Wiedząc jaki udział miała piechota we ważniejszych bitwach Seleukidów, znając teren działań w Judei, a także wojskowość żydowską można wysnuć wniosek, iż piechota lekkozbrojna musiała być liczna w każdej armii.  Mogła ją zapewnić miejscowa ludności, w tym wrodzy Judzie żydzi.[10] Jak pokazał przykład Elbrus współpracująca ze sobą piechota średnia i lekka były zdolne poradzić sobie w górach z harcownikami wroga. Bez nich ciężko było dorównać lekkozbrojnemu przeciwnikowi w trudnym terenie, narażając się na zasadzki i ataki z zaskoczenia.

Oszczepnik

       Na końcu należy zająć się również kwestią najemników. Żołnierze ci, służący za żołd, byli chętnie zaciągani przez Seleukidów w dużej liczbie. Mimo traktatu z Apamei i wynikających z niego ograniczeń rekrutacyjnych, dotyczących terenów za górami Taurus, Królestwo Syrii nadal było w stanie pozyskiwać duże kontyngenty wojowników fortuny. Były one nawet liczniejsze niż te spod Rafii i Magnezji.[11] W walkach podczas powstania Machabeuszy wzięło udział kilka różnych oddziałów najemników.

Pierwsi pochodzili z Myzji, choć ta leżała w strefach wpływów Pergamonu.  Prawdopodobnie to królestwo nie zdołało zaprowadzić tam wystarczająco silnych rządów, które powstrzymałyby syryjskich werbowników.[12] Najpierw wszyscy zostali wysłani do Judei tuż przed powstaniem, z misją spacyfikowania oporu m.in. w Jerozolimie. Obsadzili wybudowaną w tym mieście twierdzę Akrę. Myzyjczykami dowodził Apoloniusz. Według autora II Księgi Machabejskiej miał on mieć ze sobą aż dwadzieścia dwa tysiące żołnierzy.[13] Ta liczba z pewnością została zawyżona, nigdy bowiem Seleukidzi nie pozyskali do swych armii takiej liczby wojowników z tej krainy. Dla Antiocha III pod Magnezją walczyło dwa i pół tysiąca Myzyjczyków, natomiast jego syn w Dafne zgromadził ich dwa razy tyle.[14]  Choć w 190 p.n.e. służyli jako łucznicy, prawdopodobnie zachowali swe lekkie uzbrojenie również podczas służby w Judei. Możliwe też, że z powodu pełnienia przez nich funkcji porządkowych otrzymali także nieco cięższe wyposażenie odpowiadające temu, jakie nosili thureophoroi.[15] Nie wiemy czy Myzjczycy walczyli przeciwko Judzie Machabeuszowi. Bar-Kochva utożsamia ich dowódcę z Apoloniuszem, meridarchą Samarii, z którym Machabeusze stoczyli swą pierwszą bitwę.[16]

Kolejnych najemników, którzy byli obecni w powstaniu, rekrutowano spośród Arabów. Znaleźli się oni w armii Tymoteusza, lokalnego dowódcy syryjskiego. Jednak nie pomogło to temu generałowi wygrać bitwy pod Rafon.[17] Nie wiemy jak arabscy najemnicy byli wyposażeni, ani też jak walczyli. Pod Rafią było dziesięć tysięcy piechoty arabskiej, ustawionych w szyku obok falangi macedońskiej. Musieli stawić czoła cięższej piechocie wroga zatem zapewne mieli tarcze i włócznię.[18] Pod Magnezją natomiast pojawił się oddział jeźdźców arabskich. Dosiadali dromaderów, wielbłądów jednogarbnych, przez co do walk z pieszymi używali długich mieczy.[19] W trakcie wyprawy wojennej do Gileadu armia Judy została napadnięta przez Arabów-koczowników, w sile pięciu tysięcy i pięciuset jeźdźców.[20] Być może najemnicy Tymoteusza także składali się z obu typów wojsk.

Cypryjczyków, a konkretnie ich dowódców, wymieniono dwa razy. Pierwszy raz pełnił funkcję Krates w roku 174 p.n.e., w czasach pełnienia funkcji arcykapłana przez Menelaosa. Z powstańcami Judy z pewnością walczył Nikanor, który po pierwszej wyprawie Lizjasza nadal prześladował żydów. [21] Nie mamy więcej informacji o tych najemnikach i ich uzbrojeni. Wspomniani Cypryjczycy mogli wcześniej służyć Ptolemeuszom, lecz po ich porażce w wojnie z Antiochem IV zmienili stronę. Tak jak w przypadku Myzjczyków strzeżenie porządku wymagało przynajmniej posiadania przez nich wyposażenia typowego dla średniej piechoty.[22]

Trakowie.

W Dafne maszerowały trzy tysiące trackich piechurów, natomiast jazda z tego ludu ocaliła życie Gorgiaszowi pod Marissą.[23] Byli rodzajem średniozbrojnych wojowników, o zróżnicowanym wyposażeniu. Pod Pydną Perseusz dysponował oddziałem Traków. Oprócz długich tarcz oraz nagolenników dzierżyli rhomphaia, rodzaj długiego, zakrzywionego miecza.[24] Mobilni i przyzwyczajeni do walki w górach mogli okazać się dość przydatni walce z powstańcami.[25]

Celtycki wojownik

Lizjasz najął najemników na potrzebę swej kampanii w 162 p.n.e. I Księga Machabejska nie podaje skąd dokładnie pochodzili. Nie ma również żadnych przykładów z wyprawy odnośnie taktyki odmiennej od syryjskiej, która wzbudziłaby podziw bądź strach wśród żydów. Najemnicy mieli przybywać do armii Antiocha V z „innych państw i wysp zamorskich.”[26] Możemy spróbować skonfrontować to z opisem ceremonii w Dafne. Jak już wspomniano wzięło w niej udział trzy tysiące lekkozbrojnych Cylicyjczyków. Ci górale prawdopodobnie byli oszczepnikami, którzy znaleźli się w siłach syryjskich po kampanii wojennej wymierzonej w rozbójników działających w górach Taurus w 171 p.n.e. Wojownicy z tych rejonów służyli w armii seleukidzkiej już wcześniej, pod Rafią i Magnezją.[27] Jako lekkozbrojni mogli zostać użyci pod Beth-Zacharia, na flankach bądź w straży przedniej falangi.

Słoń rozprawiający się z celtyckim wojownikiem.

W paradzie maszerowało także pięć tysięcy galackich wojowników. Osiedlili się w Azji Mniejszej w III wieku p.n.e., sprawiając regularnie problemy lokalnym władcom. Znani z waleczności i odwagi, byli chętnie rekrutowani jako najemnicy przez hellenistycznych monarchów. Ptolemeusze nawet osiedlali ich w swym królestwie.[28] Na ich wyposażenie składała się duża, owalna tarcza thureos, włócznia bądź długi miecz. Jeżeli chodzi o opancerzenie członkowie arystokracji mogli pozwolić sobie na kolczugę oraz hełm, natomiast zwykli wojownicy jeszcze na początku drugiego wieku walczyli nago. Ulubioną taktyką stosowaną przez Celtów był gwałtowny szturm na wroga. Straszni w pierwszym etapie walki tracili z czasem siły ulegając bardziej zdyscyplinowanemu przeciwnikowi.[29]

Celtyccy wojownicy. Galaci jeszcze na początku III p.n.e. walczyli nago.

Najemników z wysp można spróbować zidentyfikować z Kreteńczykami. Byli doborowymi strzelcami. Oprócz łuku posiadali także tarcze, wyróżniające ich spośród podobnych formacji, dzięki której mogli wytrwać pod ostrzałem. W starożytności cieszyli się dużą popularnością, często pojawiali się w armiach hellenistycznych. Nie zabrakło ich w najważniejszych bitwach Seleukidów, wyróżnili się zwłaszcza w kampaniach Antiocha III. Dla przykładu kreteńscy łucznicy pod dowództwem  Poliksenidasa z Rodos byli częścią armii syryjskiej, która walcząc z góralami przekraczała przełęcze Elbrusu.[30] Dzięki takim umiejętnościom również oni okazaliby się przydatni w walce w Judei. Pewni ich obecności w królestwie Syrii możemy być dopiero w późniejszym etapie walk, za Jonatana Machabeusza. W roku 147 p.n.e., przed bitwą pod Azotem, Demetriusz II wylądował w Cylicji na czele armii kreteńskich najemników, których dostarczył mu Lastenes.[31] Podobnie mógł zrobić jego ojciec w 161 p.n.e., jednakże nie możemy być pewni czy najemnicy, których miał wokół siebie zgromadzić, faktycznie nimi byli.[32]

Kreteński łucznik

---

[1] Idem, Juda Maccabeus, str. 113; Grabowski,  op. cit., s. 105.

[2] Aelian, 2.

[3] Aelian, 17.

[4] Polibiusz, XXX, 25.

[5] Polibiusz, V, 68; Bar-Kochva, The Seleucid Army, str. 125-127; Grabowski, op. cit., s. 232-233.

[6] Polibiusz, V, 79; Grabowski, op. cit., s. 244-247.

[7] Liwiusz, XXXVII, 40; Kęciek, op. cit. s. 300.

[8] 1 Mch. 9. 11;  Ant. XII, 426; Bar-Kochva, op. cit., s. 182-183.

[9] 1 Mch. 6, 40-42; Ant. XII. 314, 372; Bar-Kochva, Judas Maccabeus, s. 333.

[10] 1 Mch. 5,37-39; Ant. XII, 289, 299.

[11] Bar-Kochva, op. cit., s. 34, 86, 112.

[12] Griffith, The Mercenaries of the Hellenistic Word, Cambridge 1935, s. 147.

[13] 1 Mch. 1,29, 33-36; 2 Mch. 5.22.

[14] Polibiusz, XXX, 25; Liwiusz, XXXVII, 40.

[15] Sekunda, The Seleucid and Ptolemaic Reformed Armies 168-145 BC. Volume 1, s.15-17; Bar-Kochva, op. cit., s.119-120.

[16] 1 Mch. 3, 10-12; Bar-Kochva, op. cit., str. 130, 196.

[17] 1 Mch. 5.37-39; 2 Mch. 12.10.

[18] Polibiusz, V, 79.

[19] Liwiusz, XXXVII, 40. Rekonstrukcje arabskich wojowników, zob. Head, op. cit., s. 122-123.

[20] 2 Mch. 2,10.

[21] 2 Mch. 4, 29; 12, 2.

[22] Bar-Kochva, op. cit., str. 117-118.

[23]Polibiusz, XXX, 25; 2 Mch. 12,35-36.

[24] Plutarch, Aemilius, 18.

[25] Więcej o uzbrojenie piechoty i sposobie walki, zob. Weber, The Thracians 700BC – 46AD, Oxford 2001, s. 20-42.

[26] 1 Mch. 6, 29; Ant. XII, 336.

[27] Sekunda, op. cit., str. 17; Esposito G. The army of Antiochus IV. Organization and structure of the late Seleucid army, Ancient Warfare, Tom VIII, 2013, nr.4.

[28] Polibiusz, V, 65.

[29] Więcej zob. Allen, Celtic Warrior, 300BC-AD100, Oxford 2001, str. 20-49; Pérez, Putting the invaders to use. Mercenar tribes in Anatolia , “Ancient Warfare”, tom III, nr. 1, 2009, s. 38-43.

[30] Polibiusz, X, 29-39. Więcej zob. Post, Mercenary Archers. Cretan Bowmen in the Hellenistic era , “Ancient Warfare”, tom III, nr. 1, 2009, s. 38-43.

[31] 1 Mch. 10, 67; Ant. XIII, 86; Griffith, op. cit., s. 168-169.

[32] Ant. XII, 389-390; Griffith, loc. cit.